ਸੋਚੋ ਜ਼ਰਾ, ਇੱਕ ਐਸੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਭਿਅਤਾ ਬਾਰੇ ਜਿਸਨੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਨਵੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਹ ਸਭਿਅਤਾ ਸੀ ਸਿੰਧੂ ਸਭਿਅਤਾ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਇੱਕ ਐਸੀ ਚਿਕਿਤਸਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਜੋ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ – ਆਯੁਰਵੇਦ। ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ? ਆਓ ਅੱਜ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਆਯੁਰਵੇਦ ਅਤੇ ਸਿੰਧੂ ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਸੰਬੰਧ। ਇਹ ਸਫ਼ਰ ਸਿਰਫ਼ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਨਹੀਂ, ਸਾਡੀ ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਦੀ ਨੀਂਹ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਹੈ।
ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ: ਜਿੱਥੇ ਸਭ ਕੁਝ ਸੋਚ-ਸਮਝ ਕੇ ਬਣਿਆ
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਹੜੱਪਾ ਅਤੇ ਮੋਹਨਜੋਦੜੋ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਕਸਿਤ ਨਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਸਭਿਅਤਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਮਾਰਤਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਲੋਕ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਸਫ਼ਾਈ ਬਾਰੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜਾਗਰੂਕ ਸਨ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇੱਥੇ ਮਿਲੇ ਸਨਾਨ ਘਰ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਨਿਕਾਸੀ ਦੀ ਉੱਨਤ ਵਿਵਸਥਾ, ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਬਹੁਤ ਸਾਫ਼ ਸੀ। ਇਹ ਸੋਚ ਆਯੁਰਵੇਦ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ – ਸਫ਼ਾਈ ਅਤੇ ਸੰਤੁਲਨ – ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ।
ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਬੂਤ: ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਯੋਗ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਸਿੰਧੂ ਸਭਿਅਤਾ ਦੀਆਂ ਖੁਦਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਅਜਿਹੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਯੋਗ ਦੀਆਂ ਮੁਦਰਾਵਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਦਿਖਦੀਆਂ ਹਨ? ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮੂਰਤੀ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਯੋਗੀ’ ਜਾਂ ‘ਪ੍ਰੋਟੋ-ਸ਼ਿਵ’ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਇੱਕ ਧਿਆਨਮਗਨ ਮੁਦਰਾ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਯੋਗ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ, ਜੋ ਆਯੁਰਵੇਦ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਨਸਪਤੀਆਂ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਜੋ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਲੋਕ ਦਵਾਈਆਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ: ਜਿੱਥੇ ਆਯੁਰਵੇਦ ਨੇ ਆਪਣਾ ਰੂਪ ਲਿਆ
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੰਧੂ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸਦਾ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵੈਦਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾ ਗਿਆ। ਆਯੁਰਵੇਦ ਨੂੰ ‘ਅਥਰਵਵੇਦ’ ਦਾ ਉਪ-ਵੇਦ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇਸ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਚਿਕਿਤਸਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੇ ਇੱਕ ਲਿਖਤੀ ਅਤੇ ਸੁਵਿਵਸਥਿਤ ਰੂਪ ਲਿਆ। ਪਰ ਇ